ცნება დისამბიგვირება ლათინური სიტყვაა და ქართულად ორაზროვნების მოხსნას (“განორაზროვნებას”) ნიშნავს. საქართველოში კორპუსლინგვისტიკის განვითარების პირველივე დღიდან დაიწყო ძიება ამ ცნების “გასაქართულებლად”. დღეისათვის შემოთავაზებული ქართული ვერსიებიდან (გაერთმნიშვნელოვნება, მონოსემიზაცია, ომონიმიის მოხსნა, ომონიმიის დაძლევა) ყველაზე მისაღებ ქართულ ეკვივალენტად ალბათ “ომონიმიის მოხსნა” უნდა ჩაითვალოს, თუმცა ვერც ეს უკანასკნელი ვერ ასახავს ზუსტად დისამბიგვირების, როგორც  კორპუსლინგვისტიკაში ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი პროცესის, ფუნქციურ არსს.

დისამბიგვირება არ არის კორპუსლინგვისტიკის სპეციალური ცნება. ამ ფენომენს ტრადიციული ლინგვისტიკა უკვე დიდი ხანია იცნობს და არაერთი თეორიული ნაშრომიც არის შექმნილი მის შესახებ. ლექსიკოლოგიაში ლექსიკური დისამბიგვირება სალექსიკონო ერთეულთა სტრუქტურირების ერთ-ერთ გადამწყვეტ ფაქტორად არის მიჩნეული. სემიოტიკაში იგი ნიშანთა და სიმბოლოთა სისტემატიზაციის ერთ-ერთ არსებით პრობლემას წარმოადგენს. განსაკუთრებით მტკივნეული აღმოჩნდა დისამბიგვირების პროცესი ენის ტექნოლოგიების – ენის ავტომატური ანალიზისა და სინთეზის, სპელჩეკერის, ავტომატური თარგმანისა და ტექნოლოგიური სახის სხვა პროდუქტების შექმნის დროს. დისამბიგვირების ავტომატიზაცია ლამის კორპუსლინგვისტიკის აქილევსის ქუსლად იქცა.

დისამბიგვირების საილუსტრაციოდ განვიხილოთ რამდენიმე წინადადება.

მაგალითი სახელური მორფოლოგიიდან:

ა) პროფესორ ვახტანგ იმნაიშვილს დაბადების 70 წელი შეუსრულდა.

ბ) პროფესორ ვახტანგ იმნაიშვილის სახელი უცხოეთის სამეცნიერო წრეებში კარგადაა ცნობილი.

გ) პროფესორ ვახტანგ იმნაიშვილით ამაყობს დღეს ქართველოლოგია.

დ) იგი ჩვენთვის ყოველთვის პროფესორ ვახტანგ იმნაიშვილად დარჩება.   

ოთხივე წინადადებაში ლექსემა „პროფესორი“ გაუფორმებელი სახით – „პროფესორ“ – არის წარმოდგენილი, მიუხედავად იმისა, რომ იგი სხვადასხვა ბრუნვაში (მიცემითში, ნათესაობითში, მოქმედებითში და ვითარებითში) დასმულ სახელს ერთვის, როგორც მსაზღვრელი.

მაგალითი ზმნური მორფოლოგიიდან:

ზმნური ფორმა “გაქებთ” ოთხი მორფოსინტაქსური კონსტრუქციის ამსახველია:

გაქებთ მე თქვენ (S1 O2Pl)

გაქებთ ის თქვენ (S3 O2Pl)

გაქებთ ჩვენ თქვენ (S1Pl O2Pl)

გაქებთ ჩვენ შენ (S3Pl O2)

თუ ქართული ენის, როგორც pro-drop-ენის თვისებას გავითვალისწინებთ, ნაცვალსახელით გამოხატული სუბიექტი და ობიექტი გაანულოს, მაშინ არც სინტაქსურ დონეზე არ გაგვაჩნია არანაირი ნიშანი, რომელიც “გაქებთ” ფორმის სწორი ანალიზის ავტომატიზაციის საშუალებას მოგვცემს წინადადების ფარგლებში.

ალბათ, უფრო ზუსტი იქნებოდა დისამბიგვირებისათვის “მორფოლოგიური ომონიმიის მოხსნა” გვეწოდებინა. თუმცა ამ ტერმინის სიზუსტეც ეჭვქვეშ დადგება, თუ გავითვალისწინებთ დისამბიგვირების ისეთ შემთხვევებს, როგორიცაა მორფოლოგიური საშუალებების გამოყენება ლექსიკური ომონიმიის შემთხვევაში. აქ ჩვენ მხედველობაში გვაქვს ისეთი ომონიმური ფორმები, როგორიცაა “თვალი”, როგორც მხედველობის ორგანო (მაგ. ადამიანის თვალი) და “თვალი”, როგორც სატრანსპორტო საშუალების ერთ-ერთი კომპონენტი (მაგ. ველოსიპედის თვალი). ლექსიკური ომონიმიის მოსახსნელად ქართული ენა მორფოლოგიური პარადიგმის აგების ისეთ შესაძლებლობას იყენებს, როგორიცაა კუმშვა: “თვალი” პირველი მნიშვნელობით არ იკუმშება, ხოლო მეორე მნიშვნელობით – იკუმშება. ისეთ ბრუნვებში, სადაც კუმშვა არ ხორციელდება (სახელობითი, მოთხრობითი, მიცემითი…), დისამბიგვირება აუცილებელია, ოღონდ ამ შემთხვევაში ეს იქნება არა მორფოლოგიური, არამედ ლექსიკური ომონიმიის მოხსნა. მსგავსი მაგალითები სხვაც მოგვეპოვება ქართულში, მაგ.: კვარტალი.

ქართული ენის ლექსიკონში ეს ლექსემა შეტანილია როგორც არაკუმშვადი სახელი და განმარტებულია როგორც 1. ქალაქის ნაწილი, რომელიც მოქცეულია ოთხი ურთიერთ-გადამკვეთი ქუჩის შიგნით; 2. წლის მეოთხედი, სამი თვე.

ლექსიკური ომონომიის დასაძლევად ქართული ენა ბრუნების სხვადასხვა ტიპებს იყენებს: პირველი მნიშვნელობით სიტყვა კვარტალი უკუმშველია, მეორე მნიშვნელობით კი – კუმშვადი, რასაც ქართული ენის ეროვნული კორპუსის მასალებიც გვიდასტურებს.

დისამბიგვირების გაცილებით რთული შემთხვევა გვაქვს ფუნქციური ელემენტების შემთხვევაში. მაგ.: სიტყვაფორმა “ერთი” წინადადებაში შეიძლება გამოყენებული იყოს როგორც რიცხვითი სახელი, განუსაზღვრელობითი ნაცვალსახელი (არტიკლის ფუნქციით) ან მოდალური ელემენტი:

შდრ.:

1. ერთი მერცხალი გაზაფხულს ვერ მოიყვანსო.

2. იყო ერთი მეფე.

3. ერთი აქეთ გამოიხედეთ, ახალგაზრდავ!

4. ერთი გაბედოს და ვაჩვენებ სეირს, მაგ უსინდისოს.

ასეთ შემთხვევაში დისამბიგვირება გულისხმობს არა მორფოლოგიური ან ლექსიკური ომონიმიის მოხსნას, არამედ გაცილებით კომპლექსურია და ფუნქციურ-სემანტიკური ორაზროვნების განეიტრალებას, ანუ მოცემული სიტყვაფორმის სემანტიკურ და ფუნქციურ დონეზე დეტერმინირებას გულისხმობს.

მიუხედავად იმისა, რომ სრულიად ვუჭერთ მხარს უცხოენოვანი ლინგვისტური თეორიებიდან შემოტანილი ლინგვისტური ტერმინების გაქართულებას, ზემოთქმულიდან გამომდინარე, აღნიშნული პროცესის აღსანიშნად, პირადად ჩვენ, ტერმინ „დისამბიგვირებას“ ვანიჭებთ უპირატესობას.